Telif hakkı, bir fikri veya sanat eserini meydana getiren kişilerin eserlerinin üzerinde hak iddia ederek tasarruf yetkisinde bulunma hakkıdır. Hukukumuzda, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile eser sahiplerinin ve bu işler ile ilgilenen profesyonel kişilerin haklarının korunması amaçlanmaktadır. Bu yazımızda sizlere telif hakkı hakkında detaylı bilgiler vermeyi amaçladık. Makalemizi okuduktan sonra sizlerde sormak istediğiniz soruları sayfanın en alt bölümünden büromuza iletebilirsiniz.
Telif Hakkı Ne Zaman Doğar?
Telif hakkı, fikir ve sanat eserlerinin üretilmesi ile birlikte kendiliğinden doğar. Eser sahibi kişilerin telif hakkının doğması için tescil yaptırmalarına dahi gerek yoktur. Fakat eser sahipleri Noter veya Kültür Turizm Bakanlığı aracılığıyla ile isteğe bağlı olarak kayıt ve tescil yaptırabilirler. Tabi ki tescil yaptırmanın zorunlu kılındığı bazı eserlerde vardır, bu eserlerden konumuzun devamında bahsedeceğiz. Fikri mülkiyet hakkı niteliğinde olan telif hakkı sayesinde eser sahipleri eserlerinin orijinalliğini korur. Telif hakkı kapsamına müzikler, videolar, tablolar, heykeller, kitaplar, fotoğraflar ve her türlü özgün düşünce ile yapılmış eser girmektedir. Telif aracılığı ile eser sahipleri eserlerini hukuki olarak koruma altına almış olur. Böylelikle üretmiş oldukları eserler üzerinde ürettikleri andan itibaren hak iddia edebilirler.
Telif Hakları Nelerdir?
Telif hakları, kanunumuzda maddi ve manevi haklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Telif hakları ile eser sahibine tanınan manevi haklar, eserin umuma arzı hakkı, eserde adını belirtebilme hakkı, eserde değişiklik yapılmasını engelleme hakkı şeklinde sayılmaktadır. Maddi haklar ise, işleme, çoğaltma, yayma, temsil etme ve umuma iletim hakkı olarak sayılmaktadır. Bu haklara göre eser sahibi, eserini işleyip farklı kopyalarını çıkartarak kiralayabilir, satabilir veya dağıtabilir. Eserini temsil etme hakkına sahip olabilir ve eserin aslını veya çoğaltılmış hallerini televizyon gibi yayın yapan yerlere, dijital iletim yapan mecralara yayınlatabilir.
Telif Hakkı Almanın Şartları Nelerdir?
Telif hakkı, eserin yaratıcısının mülkiyet hakkını koruyarak onları yeni eserler üretmesi için teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Telif hakkıyla eserin korunması için tabi ki bazı şartların mevcudiyeti gerekmektedir. Bu şartları kısaca saymak gerekirse, eser orijinal olmalı, yaratıcısının özgün düşüncesini ifade etmelidir. Bu hak kapsamında korunabilecek bir eser kategorisine ait olmalıdır. Örneğin, kitap, resim, fotoğraf, müzik, film, tablo ve heykel gibi pek çok eser bu hak kapsamında korunabilecek eserlerdendir. Ayrıca eserin somut bir ortamda yayımlanmış olması gerekir. Zihnen düşünülmüş bir şeyin üzerinde hak iddia etmek mümkün değildir.
Telif Hakkı Nasıl Alınır?
Telif hakkının eserin doğduğu anda tescile gerek olmaksızın oluştuğundan, buna karşılık yine de isteğe bağlı olarak tescil yapılabileceğinden bahsetmiştik. Fakat kanun gereği bazı eserlerde tescil zorunlu kılınmıştır. Müzik eserleri ve sinema filmleri tescili zorunlu kılınmış eserlerdendir. Müzik eseri veya sinema filmi yapıldığı zaman, telif hakkı alabilmek için, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na başvuru yapılmalıdır. Telif Hakları Genel Müdürlüğü web sayfasından ilk başvurular yapılmaktadır. Burada, size ait orijinal bir eser olduğu kanıtlandıktan sonra telif hakkı belgesi alınır. Onaylanmış belgeler iki nüsha şeklinde hazırlanır, bir örneği ilgili kişiye verilir diğeri ise Telif Hakları Genel Müdürlüğü arşivlerinde bulunur.
Telif Hakkı İhlali Nedir?
Hak sahibinden izin alınmadan ve bilgi verilmeden eseri çoğaltılır, kopyalanır, satılır, dağıtılır, çalışmalarda kullanılır veya izin gerektirecek şekilde görüntülenir ise telif hakkı ihlali oluşmuş olur. Fakat kanunda telif hakkı ihlalinin bir yaptırımı yazılmamıştır. İhlal durumunda, telif hakkını delil olarak göstererek dava yoluna gidilmesi gerekmektedir. Telif hakkını elinde bulunduran kişi, şikayette bulunabilir ve ihlale bağlı olarak tazminat isteminde bulunabilir.
Telif Hakkı İhlalinde Açılabilecek Davalar Nelerdir?
Eser sahibi, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu madde 71 gereğince suç duyurusunda bulunabilir ve hukuk davası da açabilir. Dava nasıl açılır başlıklı konumuzdan dava açma ile ilgili kapsamlı bilgiler edinebilirsiniz. Eser üzerindeki maddi ve manevi hakların ihlali durumunda açılabilecek davalar ve bu davaların açıklamaları şu şekildedir:
Tecavüzün ref’i (giderim) davası: Maddi veya manevi hakları tecavüze uğrayan hak sahibi bu davayı açabilir. Bu davayı açabilmek için, hak ihlali oluşturan eylem veya bunun hukuki sonuçları devam ediyor olmalıdır. Bu davada temel amaç, devam eden hak ihlalinin mahkeme tarafından önlemler alınarak kaldırılması ve hak sahibinin daha fazla zarara uğramamasıdır.
Tecavüzün meni (önleme) davası: Maddi ve manevi hakları tecavüze uğrama tehlikesi altında olan eser sahibi, bu hak ihlalinin önlenmesi için tecavüzün meni davası açabilir. Bu davada temel amaç ise, gerçekleşmemiş ama gerçekleşme tehlikesi yüksek olan hak ihlali oluşturacak eylemlerin önlenmesidir.
Tespit Davası: Hukuki yararı bulunun herkes, eser üzerindeki maddi ve manevi hakların ihlal edilip edilmediğini tespit etmek amacı ile tespit davası açabilir.
Tazminat Davası: Maddi ve manevi tazminat davası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hak sahibinin izni olmaksınız, eseri işleyen, temsil eden, çoğaltan ve bunları yayan, ses ve görüntü aracılığıyla topluma iletenlere karşı maddi tazminat davası açılabilir. Hak sahibi olan kişi veya kişiler, ihlali gerçekleştiren kişiler ile sözleşme yapılsaydı sözleşmede kararlaştırılabilecek bedel veya FSEK uyarınca tespit edilen rayiç bedelin en fazla üç katını maddi tazminat olarak isteyebilir.
Manevi hakları zarara uğrayan kişiler ise tecavüz eylemini gerçekleştiren kişiye karşı manevi tazminat davası açabilir. Manevi hakların ihlalini oluşturacak hukuka aykırı eylemin varlığı gerekmektedir. Hukuka aykırı ihlal eylemini gerçekleştiren kişinin kusurlu veya kusursuz olmasına bakılmaz. Tazminat miktarı ise, ihlale ve ihlali gerçekleştirenin ekonomik durumuna göre değişiklik gösterebilir.
Telif Hakkı Cezası Nedir?
Hak sahibinin izni olmadan, çoğaltılan, dağıtılan, satılan veya satın alınan, umuma açık olarak gösterimi yapılan eserler ile ilgili kişiler Türk Ceza Kanunu’na göre cezalandırılır. Telif hakkını ihlal etmiş kişilere 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ve adli para cezası verilebilir. Başkasının eserini kendi eseri olarak gösteren kişilere ise, 6 ay ila 2 yıl arası hapis cezası verilebilir.
Telif Hakkı Alma Ücreti Nedir?
Zorunlu veya isteğe bağlı olarak telif hakkının tescil edilmesi için belirli bir ücret ödenmesi gerekmektedir. Telif Hakları Genel Müdürlüğü web sitesinde isteğe bağlı kayıt-tescil başvuru ücreti olarak 542,10 TL işlem ücreti almaktadır. Bunun yanı sıra, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde kayıt ve tescil ücreti düzenlemesi mevcuttur. İlgili yönetmelik maddesine göre 1000 veya 5000 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulanacak tutar kayıt ve tescil ücreti olarak belirlenmektedir.
Telif Hakkı Kaç Yıl Geçerlidir?
Eser, eser sahibi yaşadığı sürece ve öldükten sonra 70 yıl boyunca koruma altında olur. Birden fazla kişi ortaklaşa bir eser oluşturmuş ise bu kişilerden son hayatta kalanın ölüm tarihi esas alınır. Eğer eser sahibi tüzel kişi ise koruma süresi aleniyet tarihinden itibaren 70 yıl olarak Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda düzenlenmiştir. Koruma süreci eser alenileşmeden işlemez. Yani aleniyet koruma sürecinin başlaması için gereklidir. Eser sahibinin ölümü halinde süre hesaplanırken ölüm yılından sonraki yılın ilk günü başlangıç tarihi sayılır. Örneğin, 2005 yılının ortalarında ölen bir eser sahibi için 70 yıllık koruma süreci işlemeye 2006 yılının ilk günü başlamış olacaktır. Eser sahibi tüzel kişi ise eserin alenileştiği yıldan sonraki yılın ilk günü başlangıç tarihi sayılır. Koruma süreleri dolduğu zaman eser sahibine tanınan mali haklar sonlanmış olur. Yani, eser sahibinden izin almadan serbest şekilde herkes tarafından kullanıma açık hale gelir.
Telif Hakkı Devri Nedir?
Telif hakkı devri sayesinde eser üzerindeki tüm haklar devralan kişi tarafından kullanılabilir hale gelir. Sözleşmede aksi hüküm yok ise sözleşmeye konu haklar üçüncü kişilere de devredilebilir. Devir ile birlikte devreden kişi haklarını devralana teslim ederek devralanın eser sahibi gibi bu hakları kullanmasına imkan sağlanmış olacaktır. Ancak manevi haklar telif hakkı devredilse dahi eserin yaratıcısında mevcut kalır. Manevi haklar eser sahibine sıkı sıkıya bağlı haklardandır, ne miras yoluyla ne hukuki işlemlerle devri söz konusu olamaz.
Telif Hakkı Devri Nasıl Yapılır?
Telif sözleşmeleri yazılı olarak yapılmalıdır. Sözleşmeye konu olan maddi hakların her biri ayrı ayrı belirtilmelidir. Tüm haklarımı devrediyorum tarzında bir ifade kullanılması sözleşmeyi geçersiz kılar. Eser sahibi, bazı haklarını devrederken bazılarını devretmeme hakkına sahiptir. Bu nedenle sözleşmelerde devredilecek her mali hak tek tek sayılmalıdır.
Bu yazımızda sizlere telif hakkı ile ilgili sıkça sorulan sorular üzerinden bilgiler vermeye çalıştık. Sizlerde aklınıza takılan sorularınızı aşağıdaki form aracılığıyla büromuza iletebilirsiniz.
