Kişilik hakları, başta Anayasa olmak üzere çeşitli kanunlarca koruma altına alınan fiziksel varlık ve malvarlığından öte ve ziyade olan haklar bütünüdür. Kişilik hakları; kişiye sıkı sıkıya bağlı, vazgeçilemez, devredilemez ve dokunulamaz niteliktedir. Bir kişiye ait; hak, değer ve varlıkları gibi unsurlar kişilik haklarını oluşturmaktadır. Kişilik hakları o kadar önemlidir ki; Anayasanın 5. maddesinde, bu hakların korunması, devletin görev ve yükümlülükleri arasında sayılmıştır. Bu haklar, yaşama hakkının temelini oluşturmaktadır. Dolayısıyla tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmamakla birlikte; ancak savaş, seferberlik ve sıkı yönetim gibi olağanüstü hallerde, üstün kamu yararı gözetilerek, sınırlandırılabilmesi mümkündür. Bu yazımızda genel hatlarıyla kişilik haklarından bahsedeceğiz. Konu hakkındaki sorularınızı sayfanın en altındaki formu doldurmak suretiyle bizlere iletebilirsiniz.
Kişilik Hakkı Nedir?
Türk Medeni Kanununda kişilik hakkının ne olduğuna dair bir tanımlama yapılmamakla birlikte; kişilik haklarına ilişkin hükümler, 8 ile 35. maddeler arasında düzenlenmiştir. Örneğin TMK m. 24’te hukuka aykırı olarak kişilik haklarına saldırıdan bahsedilmiş fakat kişilik hakkının ne olduğu ortaya konulmamıştır. Kişilik hakkının ne olduğuna ilişkin, öğretide ve mahkeme kararlarında çeşitli tanımlamalar ortaya konmuştur. Fakat tüm bu tanımlamaların ortak paydada buluştuğu bir nokta vardır. Bu ortak payda; bazı kişisel varlıkların sayılması ve kişilik hakkının tüm bunlar üzerinde bir hak olduğunun ifade edilmesidir.
Mahkeme kararlarında ortaya konulan tanımlamaları şu şekilde tek bir potada eritebiliriz; kişilik hakkı, kişisel varlıklar üzerinde geçerli olan şahsa bağlı mutlak bir haktır. Aynı şekilde öğretide ortaya konulan tanımlamaları tek bir potada eritmek istersek; şu şekilde bir tanımlama ortaya koyabiliriz; Kişilik hakkı, kişinin hak süjesi olarak toplum tarafından kabul edilmesini istemek ve bu sıfatla halk tarafından itibar ve saygı görmek konusundaki; menfaat ve yetkileri, kişinin korunmaya değer gördüğü hukuki, bedeni ve manevi düzlemdeki varlıklarının tümü üzerindeki hakları ifade eder.
Kişilik Haklarının Özellikleri Nelerdir?
Kişilik haklarının kendine özgü bir takım özellikleri vardır. Bunları sıralamak ve açıklamak gerekirse, bunlar şu şekildedir:
- Kişilik kavramı; tam ve sağ olarak doğum ile başlar ve ölüm ile sona erer. Ölüm karinesi, kişi hakkında gaiplik kararı gibi kavramlar da kişi hakkında ölüm gerçekleşmiş gibi sonuç doğuracağı için bu durumlarda da kişilik son bulmuş olur.
- Kişinin kendisine veya malvarlığına zarar verilmesi halinde, haksız fiil olgusuna dayanılarak, mağdur kişi maddi ve/veya manevi tazminat talebinde bulunabilecektir. Bundan farklı olarak kişilik haklarının ihlali durumunda, kişide sadece acı, elem ve üzüntü meydana gelecektir. Dolayısıyla burada maddi tazminat isteminde bulunulamayacak, sadece manevi tazminat talep edilebilecektir. Bunun yanında, mağdur kişi çeşitli dava yollarına başvurarak, kişilik haklarını ihlal eden fiillerin durdurulmasını, önlenmesini ve engellenmesini isteyebilecektir. Örneğin daha önce uzaklaştırma kararı da almış olan şiddet mağduru, kişilik haklarının ihlali sebebiyle mütecavize karşı bu kapsamda çeşitli davalar yöneltebilecektir.
- Kişilik hakları, parayla ölçülemeyen bir değerdir.
- Kişilik hakkı, temel bir haktır. Yani oluşumları herhangi bir şarta veya başka bir şeye bağlı değildir. Bu bağlamda, kişilik hakları, doğuştan sahip olunan haklardır. Dolaysıyla sonradan farklı bir yolla kazanılması veya kaybedilmesi mümkün değildir. Hakkın kullanımı, ancak ölüm ile son bulacaktır.
- Kişilik haklarının dokunulmazlığı vardır. Olağanüstü haller dışında kısıtlanması veya kaldırılması mümkün değildir.
- Devredilemez niteliğe sahiptir. Yani kişiye sıkı sıkıya bağlı olması sebebiyle hakkın başkasına devri söz konusu edilemez.
- Kişilik hakları, mutlak surettedir. Dolayısıyla kişilik hakkının zamanaşımına uğraması mümkün değildir. Fakat kişilik haklarının ihlalinden doğan alacak hakları zamanaşımına tabidir.
- Kişilik haklarından feragat edilmesi mümkün değildir. Yasa koyucu, kişiyi kendinden bile korumakta ve bu temel haktan vazgeçilmesini mümkün kılmamaktadır.
- Hak ehliyeti, çocuk ana rahmine düştüğü andan itibaren sağ doğmak koşulu ile elde edilir. Bu husus Türk Medeni Kanununda düzenlenmesine rağmen ölümden sonrası için bir düzenleme yapılmamıştır. Fakat kişi öldükten sonra da kişilik haklarının bir nevi yansımasının belli kapsamda devam ettiğini söyleyebiliriz.
Kişilik Hakkı Kapsamı Nedir?
Türk Medeni Kanununun 23. maddesi ile kişilik, vazgeçme ve aşırı kısıtlamaya karşı korunmuştur. Gördüğünüz üzere mevzuatımız, kişiyi kendisine karşı dahi korumakta, haklarını güvence altına almaktadır. Aynı kanunun 24. maddesi ile birlikte bu sefer, kişilik hakları, dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı korunmaktadır. 25. maddede ise; kişilik haklarına yönelik bir saldırı olması halinde, bu saldırının etkisiz kılınması için alınabilecek önlemler ve bu minvalde açılabilecek davalar düzenlenmiştir.
Bir kişiye kişiliğini veren bütün değerler, kişilik hakları kapsamında değerlendirilmektedir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 13.05.2018 tarihli bir kararına bakarak bu hususta bir kapsama alanı ortaya koyabiliriz. Buna göre kararda, kişisel değerlerin kapsamı; (Kişisel değerler fiziki, duygusal, sosyal kişilik değeri olarak belirlenmiş, kişinin toplum içindeki mesleki kimliği, şeref ve haysiyeti, özgürlüğü, vücut ve ruh bütünlüğü ve sağlığı, ırk, din ve vatandaşlık bağları gibi konuları kapsamaktadır.) şeklinde ortaya konulmuştur.
Görüldüğü ve daha önce de bahsettiğimiz üzere; kişilik haklarının kapsamı, mevzuatımızda genel ve yüzeysel olarak işlenmiştir. Bu sebeple kişisel hakların nelerden ibaret olduğunu tek tek saymak mümkün değildir. Bu hususta kapsamı belirleme yetisi, uygulama ve yargıya bırakılmıştır.
Kişilik Haklarının İhlali Nedir?
Kişilik haklarının ne olduğundan ve kapsamından bahsettik. Bu ihlal durumu, özünde kişilik haklarına yönelik bir haksız fiilin vuku bulmasına dayanıyor diyebiliriz. Dolayısıyla haksız fiile ilişkin açıklamalarımız, ihlalin varlığından bahsedebilmek için burada da geçerlidir. Peki bunların ihlali nedir ve ne şekillerde vuku bulmaktadır? Bu ihlaller kapsamlı bir şekilde ortaya çıkabileceği için bunları 5 alt başlıkta toplayarak izah etmeyi seçtik.
Basın Yoluyla Kişilik Haklarının İhlali Nelerdir?
Kişilik haklarının basın yoluyla ihlal edilmiş olması günlük hayatta en sık karşımıza çıkan beliriş şekillerinden birisidir. Şimdi gelin, bu ihlal durumlarını alt başlıklar halinde inceleyelim:
1) Yaşam, Vücut Bütünlüğü ve Sağlığın İhlali Nedir?
Yaşam hakkı, kişilik haklarının temelini oluşturmaktadır ve mutlak bir haktır. Dolayısıyla kişinin rızası dışında yaşam hakkına yapılan her müdahale hukuka aykırılık teşkil eder ve kişilik hakkına saldırı niteliğindedir. Kişi kendisi dahi bu hak üzerinde, kişiliğine zarar vermemesi koşuluyla tasarrufta bulunabilir.
Vücut bütünlüğünün dokunulmazlığı, kişinin fiziksel ve biyolojik anlamda sağlıklı olması kapsamındadır. Yani kişinin organ, kemik vb. vücudundaki her bir parça bu kapsama girer. Bu dokunulmazlık Anayasa tarafından da koruma altına alınmıştır. Burada kişilik haklarının ihlalinden bahsedilebilmesi için vücuda yöneltilen hukuka aykırı fiilin, kişinin rızası dışında gerçekleşmiş olması gerekir. Bunun dışında kişinin rızası olsa dahi; müdahalenin kişiye zarar vermesi veya rızanın ahlak ve adaba, kamu düzenine aykırı olması halinde yine kişilik haklarının ihlali gündeme gelebilecektir.
Kişinin sağlığı da bir kişisel değerdir. Sağlık kavramı ile hem fiziksel hem de ruhsal sağlık durumu kastedilmektedir. Bu durumda kişinin sağlığında bozulmaya sebebiyet verecek her türlü hukuka aykırı eylem, kişilik haklarının ihlali durumunu oluşturacaktır. Eylemler doğrudan olabileceği gibi dolaylı olarak da ortaya konulabilir. Örneğin kişiye uygulanan manevi baskı, iş yerinde uğradığı mobbing de bu kapsamda kişilik haklarının ihlali olarak değerlendirilecektir.
2) Şeref Ve Haysiyetin İhlali Nedir?
Şeref kavramı, bireyin toplum içerisinde sahip olduğu manevi değerler toplamını ifade etmektedir. Haysiyet kavramı ise bireyin toplumsal ilişkiler ile sonradan kazanmış olduğu manevi değerleri ifade eder. Namus, şöhret, vakar gibi kavramlar bu kapsamda değerlendirilmektedir. Ayrıca Yargıtay, 28.03.2001 tarihli bir kararında şeref ve haysiyet için, (toplumun gerekli saydığı ahlaki nitelik ve kriterlere sahip olması nedeniyle kişiye verilen değer yargılarıdır.) tanımlaması yapmıştır.
Şeref ve haysiyetin basın yoluyla ihlali; resim, yazı, söz veya bir eylemle bir kişiye karşı; toplum tarafından verilen manevi değerlere saldırılması ve bunun neticesinde bireyin kişisel haklarının zarar görmesidir. Kişi hakkında iftira atılması, asılsız söylemlerde bulunulması da bu kapsamdadır. Örneğin; bir kamu görevlisi hakkında aksinin doğru olduğunu bildiği halde rüşvet aldığı yönünde söylemlerde bulunmak, o kişinin şeref ve haysiyetine zarar verecektir. Aynı şekilde; kişiyi toplumda küçük düşürmek, gülünç duruma sokmak veya kişiye karşı hakaret suçu işlemek de bu kapsamda değerlendirilir.
Şeref ve haysiyete karşı zarar verici bir eylemin bulunup bulunmadığı sübjektif değil, objektif değer yargılarıyla belirlenecektir. Bunun tespiti de hakim tarafından, olayın vuku bulduğu yer ve zamandaki anlayış dikkate alınarak yapılacaktır. Burada toplum ile bireyin kişilik hakları arasında bir çatışma söz konusudur. Çatışan değerler arasında toplumsal yarar üstün nitelikli sayılmaktadır. Ancak bu durum, basına sınırsız özgürlük tanımaz. Belirli sınırlar dahilinde, devlet yöneticileri ve siyasi kişiler, bu durumda daha hoşgörülü olmalıdırlar. Partili cumhurbaşkanına hakaret suçu bu kapsamda değerlendirilebilir.
3) Yaşam Alanlarının İhlali Nedir?
İnsan tabiatı gereği diğer insanlarla sürekli bir sosyal ilişki içerisindedir. Teknolojideki ilerleme sayesinde görüntü ve ses kayıtlarıyla insanların ne zaman, nerede, kiminle olduğu kayıt altına alınabilmektedir. Bu kayıtlar, gerek sosyal medya gerekse de basın yoluyla kamuoyuna servis edilebilmektedir. Kişinin özel yaşama alanının varlığı ve bu alanın korunması gerekliliği, Uluslararası Sözleşmeler, Anayasa ve diğer yasal mevzuat ile ortaya koyulmuştur. Nitekim Anayasanın 20. maddesinde özel hayatın gizliliği ve korunması düzenleme altına alınmıştır.
Özel hayat alanının ihlali; bu yaşama çevresinde geçen olayların öğrenilmesine müteakip, başkalarına aktarılması ve bu kişi hakkında yargı ifadeleri kullanılması ile olur. Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu bu kapsamda değerlendirilebilir. Bunun neticesinde de mağdurun özel hukuktan kaynaklı maddi ve manevi tazminat hakkı saklıdır. Ayrıca mağdur kişi dilerse, kişilik haklarına tecavüzde bulunan kişilere karşı uzaklaştırma kararı isteminde bulunabilecektir. Burada da siyasilerin ve ünlülerin daha hoşgörülü olması gerekmektedir. Sınırların aşılmaması kaydıyla; basın özgürlüğü ve üstün kamu yararı (kamunun aydınlatılması) bu kişilere karşı değerlendirmeyi daha yumuşak hale getirmektedir.
4) Resim Üzerindeki Hakların İhlali Nedir?
Kişinin tanınmasına ve onun diğer kişilerden ayırt edilmesine yarayan her türlü dış görünüm, kişilik hakkı olarak değerlendirilir. Bu görünümün kişinin rızası dışında teknolojik araçlar yardımıyla hareketli veya hareketsiz şekilde (fotoğraf, video) kayıt altına alınması mümkündür. Bunun yanında fırça, kalem gibi araçlarla görünümün; resme, heykele, karikatüre vb. yansıtılabilmesi mümkündür. Kimsenin görünümü rızası dışında kaydedilemez, kullanılamaz ve yayınlanamaz. Aksi durum kişilik haklarının ihlalini oluşturmaktadır. Fakat üstün kamu yararı ve habercilik söz konusu olduğunda; sporculara, tanınmış insanlara, siyasetçilere, suçlulara vb. alınan ve yayınlanan görüntüler kişilik haklarının ihlalini oluşturmayacaktır.
Ses de aynı görünüm gibi kişiyi diğer kişilerden ayırt etmekte ve herkesin şahsına münhasırdır. Bu sebeple kişiye ait ses kaydının rıza dışında alınması ve yayınlanması kişilik haklarının ihlali kapsamında değerlendirilecektir. Kişiler arası telefon görüşmesinin veya yüz yüze yapılan bir görüşmeye ait sesin kişinin rızası olmaksızın, gizlice kaydedilmesi, kopyalanması ve basın yoluyla yayınlanması açık bir şekilde haberleşmenin gizliliğini ihlal etmek anlamına gelmektedir.
Karikatür meselesine değinecek olursak; karikatür çizimi, başlı başına bir sanat dalıdır. Yüzyıllardır yapımı süregelen karikatür çizimi, bir toplumun olmazsa olmazıdır. Şöyle ki; normalde sayfalarca anlatmakla bitmeyecek topluma dair sorunlar bir kare ile ifade edilebilmektedir. Özellikle siyasi figürlere karikatür dergileri sayfalarında sıklıkla yer verilir. Toplumun ağır aksak yönleri, işleyişe dair durumlar karikatür vasıtasıyla hicvedilir. Karikatürün doğasında güçlü bir abartı ve güçlü hiciv etki göstermektedir. Bu sebeple siyasiler ekseriyetle yargı yoluna başvurmaktadırlar. Yerel mahkemeler, açılan davaları ekseriyetle davacı siyasiler lehine sonuçlandırmaktadır. Bu mahkeme kararlarının bir çoğunun da Yargıtay’dan eleştiri özgürlüğü kapsamında esastan bozularak döndüğü görülmektedir. Fakat bu bozmaların sayısı gün geçtikçe azalmaktadır. Bu da yargıdaki bağımsızlık ilkesinin zayıfladığına ve basın özgürlüğüne siyasi iktidarlar tarafından baskı oluşturulduğuna dair bir göstergedir.
5) İsim Üzerindeki Hakkın İhlali Nedir?
İsim kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Kişiyi dış dünyaya temsil ve tanıtma işlevi vardır. Bunun yanında nesebin belirliliği açısından önem arz etmektedir. İsim, ad ve soyadı olmak üzere iki çeşittir. Kişi bunlar üzerinde mutlak bir hakka sahiptir. Dolayısıyla, gerekli sebeplerin varlığı halinde isim değiştirme ve nüfus kaydının düzeltilmesi davası açılabilecektir. Bunun dışında kişinin ismi dokunulmazdır. Kimse kişinin ismi üzerindeki hakkına müdahalede bulunamaz ve rızası dışında kullanamaz. Aksi takdirde kişilik haklarının ihlali gündeme gelecektir. Kişinin tespitine yeterli düzeydeki takma isim ve lakaplar da bu kapsama dahildir. Gerçek kişiler dışında tüzel kişiler de bir isme sahiptir. Tüzel kişilerin de isimi Türk Ticaret Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır.
Kişinin isminin rızası dışında reklam gayesiyle kullanılabilmesi mümkün değildir. Örneğin ünlü bir kişinin X marka deterjan kullandığına yönelik rızası dışında reklam yapılması, kişilik hakkının ihlaline sebebiyet verecektir. Bir kişinin isminin rızası dışında, kim olduğunu tespit etmeye yeter derecede; bir romanda, hikayede, piyeste, tiyatro oyununda vb. kullanılması, kişilik haklarının ihlal edilmesi anlamına gelir. Burada önemli olan, isin kullanımı sonucu kişinin elle tutulur bir zarara uğramış olması değildir. Önemli olan kişiye sıkı sıkıya bağlı olan isim hakkının, onun rızası dışında kullanılmış olmasıdır.
İnternet Yoluyla Kişilik Haklarının İhlali Nedir?
İnternet, gündelik hayatımızın merkezine oturmuş bir teknoloji. O kadar ki; internet yoluyla kişilik haklarının ihlal edilmesi, günümüzde en sık karşılaştığımız ihlal türüdür. Burada insanlar gerek kendi kimlikleriyle gerekse anonim kimlikleriyle rahatça hareket edebilmekteler. Bu sebeple insanlar zaman zaman sınırı aşarak bireylerin kişilik haklarını ihlal edebilmektedir. Sosyal medya suçları da ekseriyetle bu surette ortaya çıkmaktadır. Bu ihlaller çeşitli şekillerde gündeme gelebilecektir.
Alan adları kişinin rızası dışında ismi kullanılarak kişilik hakları ihlal edilebilir. Örneğin gerçekte Ajda Pekkan olmayan birisi (www.ajdapekkan.com) şeklinde bir site açabilir. Burada tanınmış bir kişinin ismi kullanılarak reklam gelirleri vb. haksız kazanç elde edilmektedir. Burada Ajda Pekkan yargıya başvurarak kendi adına alan tahsisi yapılmasını isteyebilir ve tazminat talebinde bulunabilir. Bunun dışında internet yoluyla kişilik ihlalleri en çok hakaret ve özel hayatın gizliliğini ihlal etmek suretiyle ortaya konulmaktadır.
Bu ihlallerin engellenmesi noktasında genel yolların dışında internete özgü bir takım yöntemler vardır. Örneğin internetteki siteler, sosyal medyalar spam yapmak suretiyle bu ihlalleri ortadan kaldırabilmekte ve ihlalde bulunan kişiyi o mecrada sınırlandırabilmektedir. Özetle internet de kendi içerisinde bir denetim mekanizması yaratmış ve ihlallere karşı yaptırımda bulunmaya başlamıştır. İçeriğin yayından çıkarılması da ihlalin ortadan kaldırılmasının bir diğer yöntemidir. Bu hususta paylaşımdan itibaren 24 saat içerisinde ilgili mercii durumu Sulh Ceza Hakimliğine bildirir. Sulh Ceza Hakiminin bu hususta 48 saat içerisinde karar vermesi gerekmektedir. İhlali yapan site veya sayfaya yönelik yerine getirilebilecek bir diğer yaptırım türü de erişimin engellenmesi kararı alınmasıdır.
Kişilik Hakları İhlallerine Karşı Başvurulabilecek Yollar Nelerdir? (1)
- Kişinin Saldırılara Karşı Kendisini Koruması: Kişilik hakları ihlal edilen kişi, o an devletin hızlı bir müdahalesi mümkün değilse; ortaya zarar çıkmasını engellemek veya doğan zararın artmasını engellemek amacıyla Türk Borçlar Kanunun 64. maddesi kapsamında kendisini koruyabilecek ve müdahalede bulunabilecektir.
- İhtiyati Tedbirler: Kişilik haklarının ihlal edilmesinin önlenmesi ve ortadan kaldırılması noktasında oldukça büyük bir öneme sahiptir. Özellikle basın yoluyla hakkın ihlali, süratle ortaya çıkmaktadır. Bunların dava yoluyla engellenmesi ortadan kaldırılması uzun süreler alacağı için uygulamada öncelikle ihtiyati tedbir talebinde bulunulması esastır.
- Düzeltme ve Cevap Hakkı: Başvurulacak bu yol, yalnızca basın yoluyla ihlaller bakımından geçerlidir. Bu hakkın doğabilmesi için kişi hakkında onur ve haysiyet kırıcı yayın yapılmış olması veya hakkında gerçeğe aykırı beyanlarda bulunulmuş olması gerekmektedir. Kişi yayıncıdan bu durumun düzeltilmesini isteme hakkına sahiptir. Gazetelerde sıklıkla yayınlanan tekzip yazıları da bu amaca hizmet etmektedir. Yayıncı bunu yapmaya kendi rızasıyla yanaşmazsa kişi mahkemeye başvurabilecektir. Hakim bu müracaatı 7 gün içerisinde karara bağlamakla yükümlüdür.
- Saldırının Önlenmesi Davası: Bu davanın amacı ihlalin sonuçlarına yönelik değil, kişilik haklarını ihlal edici fiillerin önlemesine yöneliktir. Burada dava açılabilmesi için ihlali gerçekleştirmeye yönelik fiilde bulunulacağına dair ortada kuvvetli bir şüphe bulunması gerekmektedir. Bu noktada, davalıya belli bir davranışta bulunmama yükümlülüğü getirilmektedir. Burada davalı yan açısından kusur şartı aranmamaktadır. Söz konusu dava ilamı icra takibine konulabilecektir. İlama uyulmaması halinde tazyik hapsi söz konusu edilecektir.
- Saldırının Durdurulması Davası: Kişilik haklarına yönelik ihlali oluşturan fiilin devam etmesi halinde açılmaktadır. Bu davada amaç saldırının durdurulması ve dolayısıyla ortaya çıkabilecek zararın engellenmesi veya artmasına engel olunmasıdır. İşbu dava için kusur şartı aranmamaktadır. Burada da mahkeme ilamı icraya konu edilebilecek ve uyulmaması halinde tazyik hapsi gündeme gelebilecektir.
Kişilik Hakları İhlallerine Karşı Başvurulabilecek Yollar Nelerdir? (2)
- Tespit Davası: Burada amaç saldırıya ilişkin fiilin kişilik haklarını ihlal edip etmediğinin tespit edilmesidir. Davanın açılabilmesi için devam etmekte olan bir saldırı veya sona ermekle birlikte etkileri süregelen bir saldırı söz konusu olmalıdır. Bunun yanında her davanın olmazsa olmazı hukuki yarar bulunmalıdır. Dolayısıyla bir eda davasının açılamadığı durumlarda bu yola başvurulacaktır. Tespit davası sonuçlarının icra kabiliyetleri yoktur. Fakat buradan alacağınız sonuç icra faaliyeti olan ilintili dava sonuçları açısından ekili olacaktır.
- Kararların 3. Kişilere Bildirilmesi veya Yayınlanması: Önleme veya tespit davaları ile bir sonuca ulaşmak mümkündür. Fakat saldırının tespiti, mağdur açısından halkta oluşan yanlış kanaatleri kafalardan silmeye yetmeyebilir. Bu sebeple TMK m. 25/2 ile kanun koyucu mağdurlara bu şekilde bir talepte bulunma imkanı tanımıştır. Bu şekilde mahkeme, ilamların 3. kişilere bildirilmesine veya halka duyurulması amacıyla basın yayım yoluyla ilan yapılmasına hükmedebilir. Bu durumda gerekli masraflar davalı tarafından karşılanacaktır.
- Sebepsiz Zenginleşme Davası: Kişilik hakları ihlal edilen kişi, TBK kapsamında şartların sağlanması halinde işbu davayı ikame edebilecektir. Hakkı ihlal edilen kişi saldırı sebebiyle fakirleşmektedir. Öte taraftan ihlalde bulunan kişi de herhangi bir haklı sebebi olmaksızın zenginleşmektedir. Uygun illiyet bağı ortaya konulduğu takdirde zenginleşen kişi, haksız kazancı fakirleşene iade etmekle yükümlü kılınacaktır. İade edilecek tutar, davacının fakirleşme miktarını aşamayacaktır. Burada kusur şartı aranmamaktadır. Dolayısıyla davalının kusuru bulunmadığı durumlarda tazminat davası ikame etmek mümkün olmadığı için mağdur bu yola başvuracaktır.
- Vekaletsiz İş Görme Davası: Burada saldırganın, mağdurun ismini kullanması, söylemediği sözleri söylemiş gibi yansıtması, fotoğrafını izinsiz kullanmış olması vb. durumların vuku bulmuş olması gerekmektedir. Saldırgan, yetkisi olmamasına rağmen mağduru kendisine vekalet vermişçesine kullanarak haksız bir şekilde maddi kazanç elde etmektedir. Sebepsiz zenginleşmede mağdurun fakirleşmesi şartı aranırken, vekaletsiz iş görmede bu şart aranmamaktadır. Burada uygun illiyet bağının, davacı tarafından ortaya konulması gerekmektedir. Yine burada da kusur unsurunun varlığı aranmaz.
Kişilik Haklarına Saldırıdan Dolayı Manevi Tazminat ve Maddi Tazminat Davası Açılabilir Mi? (3)
Bir üst ve onun üstündeki başlıklarda, kişilik haklarının ihlali durumunda başvurulabilecek yollardan kusur unsurunun varlığı aranmayan dava yollarından bahsettik. Burada ise ihlal sebebiyle mağdurun maddi ve/veya manevi tazminat davası açabilmesi durumunu ele alacağız. Bu davalar için zarar ve kusurun varlığı, olmazsa olmazdır. İşbu davalar, niteliği bakımından bir alacak davasıdır.
- Maddi Tazminat Davası: Kişilik haklarının zedelenmesi durumunda maddi tazminat talebinde bulunabilme hakkının temeli, doğrudan Türk Borçlar Kanunun 58. maddesine dayanmaktadır. Burada amaç, haksız fiil sebebiyle oluşan maddi zararın telafi edilmesidir. Tazminat miktarı belirlenirken hakim; kusurun ağırlığına, hal ve şartların gereklerine göre takdir yetkisini kullanacaktır. Tazmin durumu, kişi eğer zarara uğramamış olsaydı ne durumda olacak idiyse; aradaki farka göre değerlendirilecektir. Tazminat miktarı, doğan zarardan fazla olamayacaktır.
- Manevi Tazminat Davası: Değeri para ile ölçülemeyen kişisel değerlere yönelik zararın tazmini ancak manevi tazminat ödenmesi yoluyla mümkün olacaktır. Kişilik haklarına yönelen saldırıdan dolayı kişide elem ve acı oluşabilecektir. Bu durumdaki zarar, saldırgana manevi tazminat ödetilmesi yoluyla giderilmeye çalışılmaktadır. Miktarın belirlenmesi noktasında hakim geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Manevi tazminat davası nevi şahsına münhasır bir dava türüdür. Bu sebeple hakim, saldırganı parasal bir değer ödemeye mahkum etmenin yanında, özür dilenmesi veya ilamın yayını gibi kararlar da verebilir.
- Ceza Davaları: Kişilik haklarını ihlal eden fiil, aynı zamanda bir suç teşkil ediyor olabilir. Bu durumda söz konusu fiil hangi suç kapsamına giriyorsa, gidişat da ona göre yön belirleyecektir. Söz konusu suç, şikayete tabiyse, ancak mağdurun şikayeti ile ceza davası açılabilecektir. Bunun dışında, işlenen suç şikayete tabi değilse; Cumhuriyet Savcılığı resen harekete geçip soruşturma başlatacaktır. Gerekli görülmesi halinde iddianame düzenlenerek kovuşturma aşamasına geçilecektir. Kişilerin bu davalardan kaynaklı manevi tazminat talep hakları saklıdır.
Kişilik Haklarının İhlali Durumunda Başvurulacak Yollar İçin Zamanaşımı Süresi Ne Kadar?
Basın Kanununda, basın yoluyla kişilik haklarının ihlali halinde açılacak davalar için bazı müddetler belirlenmiştir. Buna göre Basın Kanununda öngörülen suçlarla ilgili ceza davalarının, yayın niteliğine bağlı olarak, iki aylık ve dört aylık süreler içerisinde ikamesi zorunlu tutulmuştur. Bu süreler, Cumhuriyet Savcısının dava hakkını kullanması açısından hak düşürücü süre olarak belirlenmiştir. Bu süreler ancak basın ceza davaları için belirlenmiştir.
Hukuk davaları için mevzuatta özel bir hüküm kurulmamıştır. Bu sebeple Türk Borçlar Kanunu kapsamında genel süreler dikkate alınacaktır. Maddi ve manevi tazminat davaları için TBK m. 72, sebepsiz zenginleşme davaları için TBK m. 82 dikkate alınacaktır. Bu açıdan genel zamanaşımı süresi olan iki ve on yıllık zamanaşımı süreleri geçerlidir. Vekâletsiz iş görmeye dayalı tazminat davaları, haksız fiillere ilişkin zamanaşımı sürelerine tabidir. Önleme ve durdurma davaları ise belirli bir zamanaşımı süresiyle sınırlandırılmamıştır. Haksız fiil aynı zamanda bir suçun oluşumuna sebebiyet vermişse ve daha uzun bir ceza zamanaşımı süresi belirlenmişse; daha uzun olan bu süre, zamanaşımına esas olarak alınacaktır.
Kişilik haklarının neler olduğu, ihlali durumları ve bunun neticesinde başvurulabilecek yolların neler olduğu noktasında elimizden geldiğince sizleri genel olarak bilgilendirmeye çalıştık. Bu konu hakkında merak etiğiniz her şeyi, aşağıdaki formu doldurarak bizlere sorabilirsiniz.
