Kamulaştırma, kamu yararı gözetilerek bedelinin peşin ödenmesi koşuluyla mülkiyet hakkının kanun gücüyle kamu kurum ve kuruluşlarının eline zorla geçmesidir. Kamulaştırma uygulamalarının sıklıkla artması ile bu konuda bilinmesi gereken hususları sizler için irdeledik. Mülkiyet hakkı ülkemizin de taraf olduğu uluslar arası sözleşmeler ve Anayasa tarafından güvence altına alınmıştır. Ayrıca mülkiyet hakkı yine Anayasa gereği ancak ve ancak kamu yararı ve kanun ile sınırlandırabilir. Bu düzenlemenin uzantısı olarak Kamulaştırma Kanunu’nda, kamulaştırmanın kamu yararından yoksun bir şekilde yapılamayacağını görmekteyiz.

Kamulaştırmayı yalnızca devlet veya diğer kamu tüzel kişilikleri yapabilir. Ayrıca kamulaştırma faaliyeti özel mülkiyete tabi taşınmazlar için söz konusudur.  Bedelinin nakden ödenmesi gerekir. Herhangi bir kıymetli evrak yolu ile ödemenin yapılması söz konusu olamaz. Nakden peşin olarak ödemenin tek istisnası kamulaştırmanın trampa (takas) yoluyla mal sahibinin de rızası alınmak koşuluyla yapılmasıdır. Bir diğer istisna ise 5 yılı geçmemek üzere ve her biri eşit taksit olma şartıyla taksitlendirme yöntemidir. Kamulaştırma bedelinin ödenmemesi durumunda, ödenmeyen bedeller için kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır. Bir diğer önemli husus ise yeteri düzeyde ödeme tahsis edilmeden kamulaştırma işlemlerine başlanamaz. Kamulaştırma ile ilgili sormak istediğiniz soruları sayfanın alt kısmında bulunan form aracılığı ile bizlere iletebilirsiniz.

Kamulaştırmasız El Atma Nedir?

Kamulaştırmasız el atma, adından da anlaşıldığı üzere idarenin kamulaştırma yapmaksızın vatandaşların mülkiyet hakkına hukuksuz bir şekilde el koymasıdır. Gerçekleştirilen bu eylem sonucu bir bedel tespiti gerekir. Yapılan kamulaştırmasız el atmalar sonucu bedel tespiti Kamulaştırma Kanunu geçici 6. Maddeye göre yapılmaktadır. Kamulaştırmasız el atma müessesesi mevzuatta henüz tanımlanmamıştır. 221 sayılı kanunun 1. Maddesi gereği İstimlak Kanununun yürürlüğü girdiği tarih olan 09.10.1956 evvel kamulaştırmasız el atılan, kanun ile öngörülen kamu yararı maksadıyla fiilen kamu idarelerince el konulan taşınmazlar, el konulan idareler tarafından kamulaştırılmış sayılmaktadır.  E: 1956/1 K: 1956/6 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme kararında “Kamulaştırmasız el koyma” kavramı kullanılmıştır. Anayasa Mahkemesi ise bir kararında kamulaştırmayı işlemleri yapılmadan veya işlemlerine başlanmasıyla birlikte tamamlanmadan; idarenin bir taşınmaz üzerinde kamu yararı gerekçesiyle yol, köprü veya tesis yapması olarak ifade etmektedir.

Bu tanımlamalardan yola çıkarak kamulaştırmasız el atmayı, idarenin kamu yararı gerekçesi ile kamulaştırma işlemi yapmadan veya başladığı kamulaştırma işlemlerini tamamlamadan; mülkiyet hakkının kullanılmasını engellemesi ya da ortadan kaldırması olarak tanımlayabiliriz.

Kamulaştırmasız el atma fiili el atma ve hukuki el atma olarak ikiye ayrılmaktadır. Fiili el atma idare tarafından mülkiyet hakkına hukuki dayanak olmaksızın kalıcı bir şekilde el konmasını ifade eder. Hukuki el atma ise kanundan alınan yetkiyle mülkiyet hakkının kullanılmasının uzun süre engellenmesini ifade etmektedir. En yaygın görülen örneklerinden biri idarece uygulanan imar planlarıyla mülkiyet hakkının malik tarafından kullanılmasının engellenmesidir. Hukuki el atmaya ilişkin 2942 sayılı kanun ek  maddesinde hukuki el atılan taşınmazların 5 yıl içinde kamulaştırılacağı veya imar değişikliği yapılacağı düzenleme altına alınmıştır. Bu şartlardan birinin yerine getirilmemesi halinde uzlaşma ön koşullu dava hakkının doğacağı kabul edilmiştir.

Kamulaştırmasız El Atmanın Hukuki Niteliği Nedir?

Kamulaştırmasız el atma; idare açısından sonuç bağlanabilen, hukuka uygun bir idari eylem niteliğinde kabul edilmemektedir. Bu bağlamda kamulaştırmasız el atma idarenin haksız fiili denebilecek bir eylemdir. Kamulaştırmasız el atmaya ilişkin bir uyuşmazlıkta Yargıtay yapılan işlemin haksız fiil olduğuna karar vermiştir. Bu kararına istinaden kamulaştırmasız el atma nedeniyle tazminat ödenmesi gerektiğine hükmetmiştir.

Kamulaştırmasız El Atma Davası Şartları Nelerdir?

Mülkünüze kamulaştırmasız el atılması durumunda ne yapmanız gerekir? Böyle bir durumda elimizdeki yegane araç dava yoludur. Öncelikle belirtmek gerekir ki kamulaştırmasız el atma durumunda zamanaşımı yoktur. El koyma tarihinden itibaren 20 yıllık zamanaşımı düzenlemesi Anayasa Mahkemesi kararı ile iptal edilmiştir. Dolayısıyla herhangi bir zamanaşımı süresine tabi olmaksızın kamulaştırmasız el atma davası açmak mümkündür.

Acele Kamulaştırma Nedir?

Acele kamulaştırma, savunma ve olağanüstü hal durumlarında söz konusu olabilir. 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanması söz konusu olduğu hallerde ülke topraklarının savunulması ihtiyacı veya acelesi halinde Cumhurbaşkanı kararı ile ya da özel kanunlarda öngörülen ve olağanüstü olarak nitelendirilen hallerde acele kamulaştırma yapılabilir. Bu gibi durumlarda kıymet takdiri dışındaki işlemlerin sonraya kalması kaydıyla idarenin istemi üzerine mahkeme tarafından 7 gün içerisinde taşınmaz malın değerinin bilirkişi tarafından tespit edilip mal sahibi hesabına yatırılır.

Kamulaştırmanın Özellikleri Nedir?

Kamulaştırma Hukuku ile kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyete tabi taşınmazlara el konulabilmektedir. Günümüzde birçok mülkiyet 2942 sayılı Kanunda belirlenen usul ve esaslara göre idare tarafından kamulaştırılmaktadır. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu; kamu yararı bulunan durumlarda devlet ve kamu tüzel kişilerinin mülkiyet hakkı özel veya tüzel hukuk kişilerinin ellerinde bulunan taşınmaz malları kamulaştırırken, yapılması gereken işlemleri düzenler. Ayrıca kamulaştırma bedeli bir diğer adıyla istimlak bedelinin hesaplanmasını irtifak hakkıyla birlikte taşınmazın kamu idaresi adına tescil edilmesini, kamulaştırılmasına rağmen kullanılmayan taşınmazların geri alınmasını, idareler arasında yapılacak mal devrini ve bunlara yönelik ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklarda çözüm yollarına yer verir.

İdare kamulaştırma yapmak istiyorsa öncelikle ödenek temin etmesi gerekir. Çünkü ödenek temin etmeden kamulaştırma işlemlerine başlanamaz. Ödenek temin edildikten sonra kamu yararı kararı alınması gerekmektedir. İdare yol, okul, hastane gibi şeylerin yapılması halinde kamu yararı olduğuna dair bir karar alır. Ardından kamulaştırılacak taşınmazın belirlenmesi gerekir ve bu taşınmaz özel mülkiyete tabi olmalıdır. Kamu tüzel kişiliğine tabi bir mülkiyet söz konusu olması halinde bu hukuki müessese söz konusu olamaz. Taşınmaz tespit edildikten sonra idarece kamulaştırma kararı alınır. Alınan karara istinaden taşınmazın tapu siciline kamulaştırma kararı şerhi düşülür. Bu işlemlerde tamamlandıktan sonra idare bir kıymet takdir komisyonu kurar ve bu komisyonda taşınmazın tahmini bedelini belirleyip mülkiyet hakkı sahibi ile pazarlık yaparak satın alma yolunu dener. Bu satın alma işleminin olumlu sonuçlanması ile birlikte mülkiyet idareye geçer.

Kamulaştırma Davası Nasıl Açılır?

Mülk sahibi ile anlaşılamaz ise dava yoluna gidilir. İdare, Asliye Hukuk Mahkemesinde kamulaştırma davası da dediğimiz bedel tespiti ve tescil davası açar. Burada önemli bir hususta davanın devam etmesi mülk sahibinin idari yargıda dava açıp, yürütmeyi durdurma kararı aldırmamış olmasına bağlıdır. Bu durumda görülecek idari davada kamulaştırmanın unsurlarının eksik olması halinde idari işlemin iptali ile sonuçlanabilir.

Kamulaştırma davasının açılmasın ardından bedelin tespit edilmesi gerekir. Kamulaştırma davalarında bedel tespit esasları şu şekildedir; (1) Bedelin tarafların anlaşması ile tespit edilmesi. (2) Bedelinin bilirkişi raporlarından yararlanılarak mahkeme tarafından tespit edilmesi. Bu yollardan biri ile bedel tespit edilir. Bilirkişi raporu ile mahkemece kamulaştırma bedeli tespit edilirse mülk sahibi, bilirkişi raporuyla tespit edilen kamulaştırma bedeline itiraz edebilir. Mülk sahibi bedele itiraz etmez ise kamulaştırma bedeli bankaya yatırılır. Mahkemece taşınmazın idare adına tescili ve tespit edilen bedelin mülk sahibine ödenmesine karar verilir. Ardından mülk sahibi tarafından kamulaştırma bedelini bankadan alınması söz konusu olacaktır. Bu konu hakkında sormak istediğiniz soruları aşağıdan bizlere iletebilirsiniz.